معین الحق

مرحوم مظفر ره در بحث اجماع فرق بین خبر متواتر و اجماع را چنین بیان میکنند :

ان هناک فرقا بین الاجماع و الخبر المتواتر: ان الخبر دلیل لفظی على قول المعصوم ای انه یثبت به نفس کلام المعصوم و لفظه فیما اذا کان التواتر للفظ.

اما الاجماع فهو دلیل قطعی على نفس رأی المعصوم لا على لفظ خاص له، لانه لا یثبت به- فی ای حال- ان المعصوم قد تلفظ بلفظ خاص معین فی بیانه للحکم.

توضیح و تحقیق :

فرق اساسى بین «اجماع» و «خبر متواتر» آن است که با خبر متواتر (برفرض اینکه تواتر لفظى باشد) علاوه بر مضمون و معنا، عین سخن معصوم ثابت مى‏شود و اما اجماع تنها مضمون سخن معصوم را ثابت مى‏کند و لذا اجماع را بدلیل لبّى، نامگذارى کرده‏اند همانند دلیل عقلى، که بوسیله «اجماع» و «دلیل عقلى» اصل حکم شرعى ثابت مى‏شود و اما اینکه امام (ع) آن حکم را با چه الفاظى بیان فرموده باشد؟ ثابت نمى‏شود.

 البته اینکه دلیلی لفظى باشد یا  لبّى ، دارای ثمره است مثلا در شبهه مصداقیّه اگر مخصّص دلیل عامّ، دلیل لفظى باشد تمسّک به عامّ جایز نیست و اگر دلیل لبّى باشد تمسّک جایز خواهد بود .

اما بین خبر متواتر معنوی و اجماع فرقی وجود ندارد جز اینکه ممکن است گفته شود خبر متواتر معنوی از قبیل خبر حسی است اما اجماع از قبیل حدسیات میباشد.

فرق دیگری که به ذهن میرسد این است که اجماع ممکن است کاشف از وجود فقط یک روایت باشد اما تواتر معنوی از مجموعه ای روایات متعدد حکایت میکند که از انها میتوان مطلب واحدی را برداشت کرد.