تطبیقات فقهی و برخی نکات بحث تداخل اسباب و مسببات :
از مساله تداخل اسباب در ابواب مختلفی از فقه کاربرد دارد از جمله
1.طهارت
در صورتی که چند غسل واجب بر عهدۀ مکلّف باشد انجام یک غسل به نیت همه کفایت میکند.
2.صلات
نافلۀ نماز مغرب چهار رکعت (دو نماز دو رکعتی) است. در اینکه نماز غفیله و نیز دو رکعت نماز دیگری که بین نماز مغرب و عشا بدان سفارش شده است با نافلۀ مغرب تداخل و در نتیجه، این چهار رکعت از آن چهار رکعت کفایت کند.
تعدد شرط و اتحاد جزاء :
کلیات و یاداوری : جمله شرطیه برای اینکه مفهوم داشته باشد باید دو یژگی مهم را داشته باشد.
اول : ان شرط باید علت و سبب مستقل باشد (و نه جزء العله) .
دوم : ان شرط باید علت و سبب منحصر باشد یعنی معلول تنها از راه این سبب به وجود اید و اگر سبب منحصر نباشد چه بسا در صورت فقدان این سبب ، معلول با سبب دیگری محقق شود.
1. چرا استعمال لفظ در اکثر از معنی در تثنیه و جمع امکان ندارد ؟
2. ثمره بحث حقیقة شرعیه و متشرعه چیست ؟
3. ثمره بحث صحیحی و اعمی در چیست ؟
4. دو تصویر در وضع الفاظ معاملات را بیان فرمایید
5. طبق کدام تصویر ، بحث صحیح و اعم در باب معاملات ثمره دارد؟ چرا ؟
دعای "شیبه هذلی" چیست ؟
ثمره بحث صحیح و اعم در الفاظ معاملات
توضیحی درباره بحث : لا ثمرة للنزاع فی المعاملات إلّا فی الجملة " أصول الفقه ( با تعلیقه زارعى ) ؛ ص61
قبلا گفته شد که : ثمره نزاع صحیحى و اعمّى در الفاظ عبادات به این کیفیت ظاهر میشود که در صورت شک در جزئیّت چیزى براى صلاة : بنا بر قول اعمى تمسّک به اصالة الاطلاق جهت نفى جزئیت آن چیز، جایز مىباشد زیرا بنا بر قول اعمّى شک مربوط به قید زائد است و جریان اصالة الاطلاق مانعى نخواهد داشت زیرا عنوان صلاة صدق میکند. ( مثل اینکه شارع فرموده اکرم العلماء . حال شک کنیم که عالم نحوی و یا عالم فاسق هم وجوب اکرام دارد یا خیر. اینجا تمسک به عموم اکرم العلماء صحیح است زیرا عنوان عالم بر عالم نحوی هم صادق است)
و اما بنا بر قول صحیحى تمسّک به اطلاق جایز نمىباشد زیرا شک مربوط به اصل صدق عنوان مأمور به مىباشد و اصالة الاطلاق مورد نخواهد داشت ( عنوان صلاة صادق نیست تا بتوانیم به اطلاق ادله تمسک کنیم).
ولى ثمره مذکور در الفاظ معاملات ظاهر نمىشود، مگر در یک مورد که به ندرت اتفاق می افتد.
از انجا که معاملات احکام امضایی هستند و خطابات شرعی به همان معانی عرفی ان حمل میشود اگر عرف به چیزی بیع بگویند و شک کنیم ایا برای صحت بیع به قید زائدی احتیاج داریم یا خیر ، میتوان به احل الله البیع تمسک کرد.
زیرا عرفا بیع صادق است و هر کجا که بیع عرفا صادق باشد شارع انرا امضا کرده و اگر شک کنیم که شارع علاوه بر صدق بیع ، قید دیگری را لحاظ کرده یا نه میوانیم به اطلاق " احل الله البیع " تمسک کنیم. زیرا احل الله البیع میگوید هر کجا بیع عرفا صادق باشد من انرا امضا کرده ام. اما این که بیع چیست این را باید از عرف بپرسید .
پس در اینجا بحث صحیح و اعم ثمره ای ندارد زیرا چه صحیحی باشید و چه اعمی ، معیار عرف است نه شرع . اگر عرف عنوان بیع را صادق دید انرا امضا میکند و اگر عنوان بیع صادق نبود انرا امضا نمیکند.
بله در یک مورد بحث صحیح و اعم ثمره دارد و ان در جایی هست که خود عرف در دخالت قیدی در صحت بیع شک کند. مثلا خود عرف شک کند که ایا بیع بدون لفظ ( معاطاة ) صحیح است یا خیر ؟ ( میداند که به اینها بیع میگویند اما نمیداند که بیع صحیح میگویندیا خیر.) و یا مثلا شک کند که ایا بیع افراد نادان و سفیه صحیح است یا خیر. ( میداند به اینها بیع میگویند اما نمیداند که بیع صحیح است یا خیر؟ )
در اینجا صحیحی نمیتواند به اطلاق ادله تمسک کند زیرا عرفا صدق بیع مشکوک است اما اعمی میتواند به به اطلاق ادله تمسک کند و بگوید این ، بیع است. ( زیرا به هر حال اصلبیع بودن ان مشخص است حال چه صحیح چه فاسد).
این مطالب را شنیده ام :
1 . هر وقت حاجتی داشتی به حرم حضرت معصومه سلام الله علیها برو و 330 مرتبه بگو :
< اللهمّ العن هارون الرّشید و مأمون الرّشید > . و مواظب باش که کم و زیاد نشود
2 . هنگامی که به حرم حضرت رضا علیه السلام مشرف شدید به عدد اسم ابجد امام رضا علیه السلام یعنی هزار و یک مرتبه " یا رئوف و یا رحیم " بگویید.
3 . در مشهد زیاد بگویید : اللهمّ العن هارون الرّشید و مأمون الرّشید و امّ الفضل
مشترک دو قسم است: مشترک لفظی و مشترک معنوی. اشتراک لفظی به معنای تعدّد معانی حقیقی برای یک لفظ در یک زبان است. مثل عین؛ عین معانی متعدد دارد، این معانی با هم اشتراکی ندارند و حقیقت همه اینها از یکدیگر جداست. تعیین معنایی که مراد گوینده است در مشترک لفظی نیازمند قرینۀ تعیین کننده است. اشتراک معنوی، به معنای تعدّد افراد معنای حقیقی یک لفظ است مانند لفظ انسان که مشترک معنوی بین زید و بکر و خالد است. یعنی انسان یک معنا دارد، ولی مصادیقش زیاد است.
درباره عدالت هم در این وادی بحث شده است. آیا عدالت در زمینه های مختلف معانی گوناگونی دارد که با هم ارتباطی ندارند، و به اصطلاح مشترک لفظی است (عدالت اقتصادی و سیاسی و ... وجه مشترکی ندارند)؟ و یا یک مفهوم است و چند مصداق دارد و به اصطلاح مشترک معنوی است (عدالت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و... مصادیقی از یک مفهوم مشترک عدالت هستند)؟ (ملکیان، 1385: 404)
اگر گفته شود که عدالت، مشترک لفظی است، تا قرینه نداشته باشیم نمی توانیم بگوییم کلمه عدالت بر چه مفهومی دلالت دارد. این امر به خصوص در زمان مراجعه به منابع دینی اهیمت می یابد. اما اگر بگوییم که عدالت مشترک معنوی است، می توان در همه موارد یک مفهوم کلی برای آن در نظر گرفت. شاید به طور کلی بتوانیم بگوییم عدالت مشترک معنوی است و به مفهوم کلی قرارگیری هر چیز در جای خودش (وضع کل شی فی موضعه)، و یا رعایت استحقاق ها برای چیزهای مختلف، و یا دادن حق هر چیزی به آن است (اعطا کل ذی حق حقه). و این مفهوم کلی در حیطه های گوناگون مصادیق مختلفی دارد.
اما ترادف دو لفظ مختلف هستند با معنای یکسان. مثل ترادف انسان و بشردر معنای حیوان ناطق
نمونه سوالات اصول فقه علامه مظفر از بحث تبادر تا استعمال لفظ در اکثر از معنی
1. تبادر چیست و چگونه کشف از معنای موضوع له میکند؟
2 . اشکال دور در تبادر را توضیح بدهید.
3 . کدامیک از اقسام حمل میتواند دلالت بر معنای موضوع له کند ؟
4 . اطراد چیست و ایا دلالت بر معنای موضوع له میکند ؟
5 . برای تشخیص مراد متکلم چه راههایی وجود دارد؟ اصلی ترین این راهها کدام است؟
6 . استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد به چه معناست و علت امتناع چنین استعمالی چیست ؟
فراز پایانی دعای " عالیة المضامین " در مفاتیح الجنان را که با عبارت " اللهم ارزقنی عقلا کاملا " شروع میشود را یادداشت فرمایید.
1 . ما هو معنی الوضع ؟
2 . اذکر الاقوال الثلاثه فی حقیقة الحروف
3 . ما هو وجه استحالة القسم الرابع من الوضع ؟ ( وضع خاص – موضوع له عام )
4 . ما الفرق بین المعنی الحرفی و المعنی الاسمی؟
5 . ما المراد من الوضع التعیینی و التعینی ؟
6 . ما هو کیفیة الوضع فی الحروف ؟
پیش از تبیین اینکه وضع در حروف عام و موضوع له خاص مىباشد، چند نکته را (چنانچه از عبارت کتاب استفاده مىشود) باید در نظر داشته باشیم:
نکته اول: معنى حروف همان نسبتها و ربطهایى است که فى ما بین دو چیز وجود دارند و قوام وجودى آنها وابسته به طرفین نسبت، مىباشد و بدون طرفین هرگز وجود نخواهند داشت، مثلا «فى» در زید فى الدّار همان نسبت و ربط ظرفى اى مىباشد که بین (زید) و (دار) برقرار است، معنى (من) در سرت من البصرة الى الکوفة همان نسبت ابتدایى است که بین سیر و بصره موجود است، معنى «الى» همان نسبت انتهایىاى است که بین سیر و کوفه موجود است.
